Paweł Kowal od lat uznawany jest za najlepiej zorientowanego i najbardziej kompetentnego polskiego polityka zajmującego się Europą Wschodnią. Poseł dwóch kadencji, wiceminister spraw zagranicznych, współpracownik prezydenta Lecha Kaczyńskiego, deputowany Parlamentu Europejskiego – podczas sprawowania każdej z tych funkcji miał okazję być najbliżej niemal wszystkich ważnych wydarzeń w polskiej polityce zagranicznej ostatnich lat.
Kijów, autor: Tox@, źródło: Flickr
Właśnie to spojrzenie od kuchni na politykę regionu jest największą wartością wywiadu-rzeki, jaki przeprowadzili z obecnym liderem Polska Jest Najważniejsza krakowscy dziennikarze – Piotr Legutko oraz Dobrosław Rodziewicz. Dzięki lekturze tej pozycji możemy dowiedzieć się bardzo dużo na temat polityków, którzy kształtowali lub wciąż kształtują rzeczywistość terenu objętego programem Partnerstwa Wschodniego. Czarująca wszystkich – od Jarosława Kaczyńskiego po Donalda Tuska – Julia Tymoszenko, pragmatyczny i kompetentny Janukowycz (sic!) z czasów sprzed objęcia prezydentury. Familiarny, marzycielski i kompletnie niekonsekwentny Wiktor Juszczenko, który – do czasu nagrodzenia Bandery i Szuchewycza – witał się na przysłowiowego „misia” z członkami polskich delegacji. Charyzmatyczny Saakaszwili, inteligencki Adamkus czy pewny siebie i świetnie zorganizowany już kilka chwil po katastrofie smoleńskiej Władimir Putin. Anegdot, smaczków i sytuacji pokazujących liderów regionu off the record jest w tej książce bardzo dużo. Świadectwo to tym cenniejsze, że pozwala znacznie lepiej zrozumieć takie, a nie inne decyzje polskich i zagranicznych polityków, jakie zapadały na arenie międzynarodowej w ostatnich latach, pozwala poznać mechanizmy, które rządziły i w dużej mierze wciąż rządzą polityką Europy Wschodniej.
Kowal nie ogranicza się jednak do zarysowania sylwetek jedynie prezydentów, premierów, ministrów spoza Polski. Często bardzo boleśnie i szczerze pokazuje nasze własne podwórko, obnażając niekompetencje, skrajne zapętlenie wzajemnej niechęci, stereotypowe lub cyniczne podejście do spraw wagi państwowej polskich elit politycznych. Obraz jaki wyłania się z wypowiedzi lidera PJN nasuwa smutną refleksję, że Polska ma jeszcze wiele do nadrobienia w kwestiach pryncypialnych, co brutalnie obnażyła katastrofa smoleńska.
Wstrząsający jest fragment, w którym Kowal zestawia postawę władz polskich i rosyjskich po katastrofie pod Smoleńskiem. Chaos, panika, prowizorka i nerwy polskiej strony przeciwstawione zostają wyrachowaniu, spokojowi i organizacji Rosjan, którzy od razu mieli w ręku narzędzia do jak najkorzystniejszego dla siebie rozwiązania „problemu”. Państwo autorytarne wygrywa na całej linii z państwem demokratycznym, co dla eurodeputowanego stanowi główny materiał do przemyśleń dla naszych i europejskich elit politycznych. Zwłaszcza że trudno po lekturze tego i wielu innych fragmentów obrazujących amatorszczyznę i małostkowość polskiej polityki przyjąć ze zrozumieniem zdanie „państwo polskie zdało egzamin”. Kowal bardzo rzeczowo i spokojnie pokazuje, że tak nie było, oraz wskazuje, gdzie błędy popełnialiśmy i wciąż popełniamy, nawołując do refleksji, ale nie politycznej walki.
To, co stanowi ogromną wartość wypowiedzi eurodeputowanego, jest dystans i zdrowy rozsądek do omawianej rzeczywistości. Przyciskany przez Legutkę i Rodziewicza do wypowiadania się na tematy medialne i szumne, ale wobec wagi spraw zupełnie nieistotne, potrafi uciec od odpowiedzi, stwierdzając „mniejsza o to”, by następnie pokazać jednak sedno sprawy. Rzadko spotyka się w Polsce polityka, który tak bardzo stawiałby na merytoryczne rozmowy i uciekał od prostych bon-motów i tematów zastępczych.
Prócz obrazu polityków zagranicznych i polskich (dużo miejsca poświęcono postaci śp. prezydenta Lecha Kaczyńskiego, który w oczach Kowala urasta do rangi męża stanu, posiadającego klarowną wizję działań i konsekwentnie ją realizującego) polski eurodeptutowany bardzo dużo miejsca poświęca roli Polski w regionie – pokrótce referuje ostatnie 20-kilka lat naszych działań w tym obszarze oraz pokazuje dobre i złe strony naszej polityki zagranicznej. Piętnuje „chłopską zgodność”, logikę skupienia się na sobie, akceptowaniu decyzji mocniejszych i rezygnacje z roli lidera w regionie, Jak sam twierdzi, są to zjawiska, które w dużej mierze charakteryzowały i czasem wciąż charakteryzują nasze działania w tym obszarze.
Ta analiza jest godna uwagi każdego, kto chce lepiej zrozumieć geopolityczną rzeczywistość, w jakiej znajduje się Polska. Tym bardziej, że jest ona poparta konkretnymi przykładami z życia, merytoryczna i stanowi dobry przyczynek do głębszej refleksji nad naszą rolą w Europie Wschodniej.
Kowal bardzo dużo mówi również o Ukrainie, którą zajmuje się na co dzień, Białorusi, Kaukazie, a także Rosji. Sypie faktami i ciekawymi historiami, stając się przewodnikiem po tym obszarze świata, tak politycznym, jak i często kulturowym. Dodatkowym smaczkiem książki jest rozdział początkowy, gdzie Kowal opisuje swoje początki, młodość i gdy okazuje się, że prócz bycia politykiem, był również… etnografem na Syberii, tłumacząc, jak w ogóle wpadł we „wschodnie objęcia”.
Choć z poszczególnymi tezami stawianymi przez lidera PJN można dyskutować (np. proeuropejskość Swobody, zwesternizowanie ukraińskiej młodzieży itd.), nie zmienia to faktu, że książka „Między Majdanem a Smoleńskiem” jest pozycją wartościową, niezwykle interesującą i merytoryczną. Poszerzającą wiedzę i horyzonty, dobrze systematyzującą fakty. Jednym słowem – to obowiązkowa lektura dla każdego kto zajmuje się Wschodem.
„Między Majdanem a Smoleńskiem” Paweł Kowal, rozmawiają Piotr Legutko, Dobrosław Rodziewicz, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2012.
Tomasz Piechal zrecenzował także “14:57 do Czyty”
